O klassik fars musiqisini rok və blüzlə sintez edir, dini mahnılarla folkloru birləşdirir. Elektron gitara ilə yanaşı setarda ifa edir. Mahnılarının mətnləri dahi Hafizin, Ruminin şeirləri ilə ən bəsit söz yığınının qarışımından ibarətdir. Söhbət iranlı müğənni, bəstəkar və yazıçı Mohsen Namjoodan gedir. Onun ifaları ilə fars rejimini tənqid, bəzi hallarda isə təhqir etməsi, İran mədəniyyətinin, musiqisinin bütün sərhədlərini qırması nəinki incəsənətdə, bütövlükdə ölkənin müasir tarixində əsaslı inqilab sayılır. Namjoo sənəti ilə İranın hazırkı vəziyyətini göstərməyə çalışır. Buna görə də Mohseni "İranın Bob Dilanı" adlandırılar.

Beləliklə, bu günkü özəl müsahibimiz Amerikada yaşayıb, fəaliyyət göstərən fars müğənni, yazıçı, bəstəkar Mohsen Namjoodur. Dünya şöhrətli sənətkar hazırda Avropa turundadır. Lakin bu gərgin iş qrafikinə rəğmən suallarımızı cavablamağa razı oldu.

Mohsen bəy, sizi İranın "Bob Dilan”ı adlandırırlar. Bob Dilan da musiqisi, ədəbiyyatı ilə insanların azadlıq ruhunun rəmzi sayılır...

  - Bilirsiniz, mən doğulduğum ölkə başdan - başa ziddiyyətlidir. Dövlət insanlarını VIII əsrin qanunları ilə idarə edir. Bura bir sıra dini faktorlar aiddir. Lakin farsların əlində müasir dövrlə ayaqlaşıb, xoşbəxt yaşamaq üçün hər şey var. Yaradıcılığım da bu ziddiyyətdən, məyusluqdan qaynaqlanır.

Sizcə, İranda musiqiçi olmaq daha asandır, yoxsa Amerikada?

  - Səmimi cavab verəcəyəm. Maliyyə baxımından təbii ki, İranda. Ancaq təəssüf ki, karyeramın zirvəsindəykən ölkəmdən qaçmağa məcbur oldum. Buna baxmayaraq, Amerikada yaşamaqdan da çox məmnunam. Burada ruhən azadam.

Sizin səsinizdə, musiqinizdə qəribə bir enerji var. Səhərimi sizin ifanızla açanda günüm sanki daha məhsuldar keçir. Maraqlıdır, Mohsen Namjooya bu müsbət əhvalı ötürən, onu yaradıcılığa sövq edən ilham qaynağı kimdir?

  - Belə düşündüyünüz üçün təşəkkür edirəm. Yeniyetmə çağlarımda qədim fars və Şərq mahnılarını sevirdim. Hind, ərəb, əfqan musiqisini dinləyirdim. Universitet illərində zövqüm dəyişdi, belə deyək, daha da rəngarəng oldu. Bir neçə ilham qaynağım var. Ən çox təsirləndiyim fars ədəbiyyatı və müasir İran poeziyasıdır. Fars xalq mahnılarının təsirini də dana bilmərəm. Hətta bu günədək sırf xalq mahnılarından ibarət bir neçə konsert də vermişəm. Məhəmməd Rza Şəcərian və Hüseyn Əlizadə çox sevdiyim sənətkarlardır. Onların səsləri, avazları mənə çox doğmadır. Bir də təbii ki, 70- ci illərin rok və blüz musiqiləri dünyamı tamamlayır.

Kifayət qədər geniş fanat ordunuz var. Mənə maraqlıdır yeni musiqi yazanda sevənlərinizin zövqünü də nəzərə alırsınız, yoxsa düşünürsünüz ki, kumirlərinin istənilən ifasını sevib, qəbul edəcəklər?

  - Maraqlı sualdır. Əslində mən musiqimi sırf özüm üçün də bəstələyib oxuya bilərdim. Ümumiyyətlə, musiqi istehsalı sənətçinin maliyyə sabitliyi baxımından çox təhlükəlidir. Məsələn, dünyanı setarımla gəzib, solo konsertlər versəydim, həm iranlı pərəstişkarlarım, həm də digər dinləyicilərim daha çox məmnun olardılar. Bu, mənə daha çox maddi gəlir gətirərdi. Amma pul üçün yaşayan yaradıcı insanları sevmirəm. Hətta belə deyək, nifrət edirəm. Yeni musiqi konsepsiyaları, ifa tərzləri, janr vəhdətləri axtarışındayam. Yeknəsəqliyə alışan dinləyicilərsə mənim yeniliklərimi qəbul etmək istəmirlər. Çünki xatirələrindən ayrılmağa ehtiyat edirlər və cəhdlərimi dəyərləndirmirlər.

Təbii ki, istənilən sənətkarın yaradıcılığına insanların münasibəti fərqli olur. Hətta çox vaxt deyirlər ki, musiqi sərhədsizdir. Mənsə belə düşünmürəm. Mohsen Namjoo yaradıcılığını dərk etmək üçün dünyaya onun gözü ilə baxmağa, onun yanında dayanmağa səy göstərmək lazımdır. Bəs Mohsen Namjoo dünyamıza hansı nöqtədən baxır?

  - Bilirsiniz, məni musiqidə forma, quruluş daha çox maraqlandırır. Elə götürək "Quran”ın surələrini, sözlərinə önəm vermirəm. Amma ritmi, ifa tərzi məni divanə edə bilər. Yaradıcılığımı həzm etməyənlər anlamalıdırlar ki, mən başqa xalqın deyil, öz folklorumu müxtəlif tərzlərdə oxuyuramsa, demək milli musiqimə dəyər verirəm. Mənim yaradıcılıq tərzim iranlı musiqiçilərin xalq mahnılarına olan münasibətlərinə qarşı əks-reaksiyadır. Onlar ifalarına görə özlərini elit təbəqəyə aid edirlər. Bu düşüncə ilə çox irəli gedəcəklərini də fikirləşmirəm. Təpədən dırnağa özlərinə elə bürünüblər ki, ətraflarına baxa bilmirlər. Bəlkə, başqa xalqın mədəniyyəti ilə maraqlanım, bəlkə, fərqli musiqi janrını sınaqdan keçirim deyə düşünmürlər. Özlərindən o qədər məmnundurlar ki, musiqilərini müqəddəs sayırlar. Etiraf edirəm ki, zaman keçdikcə özümə daha çox qapanıram. Diqqətdən kənar qaçmağa çalışıram. Çünki bu, saxta hisslərdir. Səmimi etiraf edirəm, artıq insanların taleyi də məni əvvəlki kimi düşündürmür. Sən onlara sadəcə ən xoş və kədərli anlarını xatırladırsan. Yeganə istəkləri də odur ki, səninlə birgə fotoları olsun.

Fars dili mənim üçün şərqin fransızcasıdır. Hesab edirəm ki, farsa eşq dilidir. Amma maraqlıdır, digər dillərdə oxumaq, mahnılarınızın mətnini həm də ingiliscəyə çevirmək istəməzdiniz?

  - Hələlik mahnılarımı digər dillərdə oxumağın marağında deyiləm. Hər yeni dil mənim üçün fərqli auditoriyadır. Əlbəttə, mahnılarımı iki dildə oxumaq həyəcanlı olardı. Amma hələ ki, öz yaradıcılıq məcramdan uzaqlaşmaq istəməzdim. Bu günədək "Al - Bustan”, "Taxt” qrupları ilə çalışmışam. Onlarla bir dalğadayıq, eyni ritmləri duyub hiss edirik. Həmçinin bu musiqiçilərlə müzakirələrim, mübahisələrim də mənim üçün yeni bir səhifədir, maraqlıdır. Hələlik bu yolda irəliləyirəm.

Dini qanunların hakim kəsildiyi ölkədə doğulub böyüyən bir insanın axına qarşı getməsi, bu çətin yolda aldığı zərbələr yəqin ki, onu daha da güclü edir...

  - 1979- cu ildə İranın Məşhəd şəhərində doğulmuşam. Hər il milyonlarla müsəlman bu şəhərə müqəddəs İmam Rza ziyarətgahına axışır. Məşhəddə konsert proqramı ilə çıxış etməyi ancaq yuxuda görə bilərdim. Bu şəhərdə istədiyin musiqini yazıb, oxumaq azadlığın yoxdur. Belə deyək, Məşhəddə illərdir ki, musiqi qıtlığı yaşanır. Ənənəvi dini musiqilərin ifasına qadağa yoxdur. Amma insanın zövqünü oxşayan keyfiyyətli musiqilər yeraltı zirzəmilərdə yaşamağa məhkumdur. Milli fars musiqisini caz, blüz və rokla sintez etdiyim üçün 3- cü kursda oxuyan zaman universitetdən kənarlaşdırıldım. 2007- ci ildə "Toranj” albomum işıq üzü gördü. Hətta "New York Times” bu haqda xəbər də yayımladı. Bir ildən sonra İranı tərk etdim. Ondan sonra da qərib həyatı sürürəm.

Həbsinizlə bağlı olan məlumata şəxsən aydınlıq gətirməyinizi rica edirəm...

  - 2009- cu ildə "Şams” adlı mahnı ifa etdim. Mahnının mətni Quranın "Şəms” surəsinin sözlərindən ibarət idi. İran qanunlarına görə isə müqəddəs kitabın sözlərini mahnı mətni kimi istifadə etmək olmaz. Odur ki, haqqımda beş il həbs hökmü çıxdı. Amma mən o zaman artıq Vyanada yaşayırdım. Ardınca anama, din xadimlərinə, bütövlükdə İran xalqına açıq məktub ünvanladım. Onların ideologiyasını tapdamaq istəmədiyimi və səs yazısının məndən icazəsiz yayımlandığını bildirərək, üzr istədim.

Bəziləri isə bu həbs hökmünə dini yox, İranın hazırkı dövlət quruluşuna etirazınızı səbəb gətirirlər.

  - İran hakimiyyəti bizi kökümüzdən ayırdı, həyatımızdan yolumuzdan azdırdı. Amma bir fakt da var ki, avtoritar hakimiyyət böyük sənətkarı lap kiçik düşmənə çevirə bilir. Mənsə birincini seçdim. Elə o vaxtdan siyasi ruhda mahnılar yazmıram. Musiqiçi üçün ən böyük xoşbəxtlik odur ki, yaradıcılığının mənbəyi incəsənətdən qaynaqlansın, siyasətdən yox. Təbiət savaşdan deyil, yaradıcılıqdan ibarət olmalıdır. Elə götürək məşhur fars rejissoru Abbas Kiarostamini. O siyasi məsələləri deyil, əsl sənəti seçdiyi üçün kino dünyasının bir parçasına çevrilməyə müvəffəq olub.

Mohsen bəy, zəngin elm xəzinəniz var. Həm dini, həm musiqi, həm də riyazi təhsil almısınız. Əminəm ki, bütün bunlar hərtərəfli musiqiçi olmağınıza öz təsirini göstərib. Hazırda pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olduğunuzu da bilirəm...

  - Şübhəsiz elədir. Braun Universitetində müəllimlik fəaliyyətinə davam edirəm. İstənilən tədris mənim üçün bir növ təcrübədir. Çağdaş fars şairləri, inqilabdan sonrakı siyasi hakimiyyət haqda dərs verirəm. Bu, bir növ tələbələrimlə əməkdaşlığa bənzəyir. Ənənəvi "öyrətmək” üsulunu sevmirəm. Heç vaxt "Mən hər şeydən agaham, sən tələbəsən, mütləq məni dinləməlisən”, - demirəm.

Səhnədə ən sadiq silahdaşınız setardır?

  - Tehran Universitetinin musiqi və teatr fakültəsinə qəbul olmağım üçün hansısa musiqi alətində ifa etməyi öyrənməyim tələb olunurdu. Cəmi səkkiz ay zamanım qalmışdı. Ailəmin maddi durumu da qənaətbəxş deyildi. Pulum setara çatdı. Qısa müddətə setarda ifa etməyi öyrəndim. Yaxşı xatırlayıram, o vaxtlar mən setarımla böyük səhnələr fəth etmək orkestrin müşayiətilə konsertlər vermək istəyirdim. Ölkənin daxili siyasətinə qatılmağı heç düşünmürdüm. Tək arzum karyeramda irəliləmək idi. Ümumiyyətlə, düşünürəm ki, hər kəs zövq aldığı işlə məşğul olmalıdır. Özümü ideal setar ifaçısı saymıram, heç yaxşı da deyə bilmərəm. Sadəcə bu işi görməkdən zövq alıram. Eləcə də şeir yazmaq, musiqi bəstələmək. Bunun üçün xüsusi təcrübə, təhsil gərəkmir. Daxilindəki emosiyaları bu yolla üzə çıxardırsan, bu qədər...

Poeziya mövzusuna toxundunuz. Şeir yazmaq istedadınız nə vaxt üzə çıxdı?

  - Fars ədəbiyyatının Hafiz, Rumi, Sədi kimi dahiləri var. Onların poeziyasını həmişə sevmişəm. Amma yaradıcılığıma yeni başlayanda dostlarımın şeirlərini musiqi mətni kimi istifadə edirdim. Bir gün təsadüfən fikrimdən bir mətn keçdi və "Coğrafi determinizm” adlı ilk şeirim doğuldu. Ona musiqi də bəstələdim. Ümumiyyətlə, azad sənət çox vaxt klassika ilə yaşayan musiqiçilər üçün "antiintellektual” anlamını daşıyır. Bu, yanlış düşüncədir. Sadəcə onların düşüncəsi yeniliyə, fərqliliyə açıq deyil. Onların dilində sadəcə bir ifadə var: "Siz yenilikçilərin mətnləri də, musiqisi də dərin deyil”. Niyə? Siz bunu necə ölçə bilərsiniz? İstənilən musiqi janrının təmsilçisi öz sənət yoluna davam edirsə, demək onun yaradıcılığına ən az sizin mahnılarınız qədər ehtiyac var.

Mənsə düşünürəm ki, bütün yaradıcı ortamlarda Mohsen Namjoo yaradıcılığına mənəvi aclıq duyulur. Hələlik son sualım, bu günədək karvan sizdən neçə Leyla alıb aparıb?

  - Ümumiyyətlə, rastlaşdığım Leylalar bu dünyalı olmayıblar.

Bizə zaman ayırdığınız üçün sizə sonsuz təşəkkürümü bildirirəm. Tezliklə azərbaycanlı fanatlarınızı sevindirməyiniz diləyi ilə...

  - Hazırda gərgin və çox məsuliyyətli konsert proqramlarıım var. Rahat vaxt tapan kimi digər suallarını da cavablayacağam. Ümid edirəm, bir gün azərbaycanlı dinləyicilərimlə də görüşərəm.

Leyla Sarabi

Mənbə: Publika.az